مقدمه و خلاصه

 

براي برآورد فرسايش و رسوب روش هاي متعددي در کشورهاي گوناگون ارائه شده است که هر کدام از آنها تعدادي از فاکتورها و عوامل موثر در اين پديده را در نظر مي گيرد. مشکل اساسي روش هاي مذکور اين است که فاکتورها و ضرائب آنها براي کشور سازنده مناسب مي باشد و استفاده از آنها در ساير کشورها بايستي با اين بررسي همراه باشد که اولاً آيا فاکتورهاي در نظر گرفته شده در کشور مبداء در کشور مورد استفاده نيز مناسب است و ثانياً ضرائب و ميزان تاثير هر کدام از عوامل فوق در کشور مورد استفاده به همان ميزاني است که در کشور مبداء در نظر گرفته مي شود؟

مدل وپ يک مدل فرايندياب بوده به گونه اي که مکان هايي که ذرات خاک از سطح زمين جدا شده به همراه مقدار جدايش، مکان هايي که ذرات رسوب همراه آب نهشته مي شوند و مقدار رسوب گذاري و در نهايت مکان هايي که تنها عمل حمل رسوبات انجام مي شود را بر روي دامنه مشخص مي کند. با ترکيب کردن دامنه هاي موجود روند يابي روان آب و رسوب انجام شده و کار شبيه سازي به پايان مي رسد. در اين تحقيق ميزان فرسايش و رسوب در کليه زير حوزه ها و در نهايت در کل حوزه آبخيز بار برآورد گرديد. براي ورود به منطقه و برداشت اطلاعات زميني از روش ژئومرفولوژي و تعيين واحد هاي کاري استفاده شد. در تعيين واحد هاي کاري رخساره هاي ژئومرفولوژي، واحد هاي زمين شناسي و عوامل توپوگرافي نقش دارند. اطلاعات مورد نياز براي اجراي مدل وپ در شش فايل رايانه اي وارد
مي شود، که شامل فايل خاک، اقليم، مديريت، شيب، آبراهه و مخزن است. عامل توپوگرافي هم در مدل وپ و هم در مدل ژئومرفولوژي دخالت دارند و طريقه ورود اين عامل در مدل وپ بسيار دقيق و براي هر دامنه به صورت مجزا و به شکل پروفيل طولي دامنه مي باشد به همين دليل براي جلوگيري از دو بار به حساب آوردن عامل شيب، اين عامل از روش ژئومرفولوژي حذف شد. بر اين اساس اقدام به برداشت اطلاعات مورد نياز براي ساختن فايل هاي خاک و مديريت گرديد. در فايل خاک، اطلاعاتي همچون بافت، ظرفيت تبادل کاتيوني، ماده آلي، مقدار سنگريزه، جريان هيدروليکي موثر، تنش برشي بحراني و... وارد مي شود. در فايل مديريت نيز اطلاعاتي همچون نوع کاربري اراضي، اعمال مديريتي انجام شده، خصوصيات پوشش گياهي، خصوصيات فيزيوگرافي و فنولوژيکي گياهان غالب و... وارد مي شود. براي ساختن فايل اقليم از برنامه کليژن استفاده گرديد. اطلاعات مورد نياز اين فايل، بارندگي و حرارت روزانه مي باشد. بخش هاي مختلف فايل آبراهه به غير از شيب آبراهه بر اساس دستورالعمل موجود تهيه شد. براي ساختن شيب آبراهه و دامنه از نرم افزار ژئو وپ[1] استفاده گرديد. اين نرم افزار رابطه اي بين وپ تحت ويندوز و نرم افزار Arc view برقرار مي کند. براي ساختن فايل شيب نقشه مدل رقومي ارتفاع براي منطقه تهيه شده و با فرمت GISASCII در نرم افزار ژئو وپ وارد گرديد. پس از ساختن کليه فايل هاي مورد نياز، مدل وپ از طريق نرم افزار ژئو وپ اجرا مي شود. در اين نرم افزار ميزان فرسايش و رسوب به سه روش دامنه، حوزه آبخيز و مسير جريان برآورد مي شود که ميزان رسوب به ترتيب52/8، 08/4 و 24/14 تن در هکتار در سال مي باشد بر اين اساس، دو روش دامنه و مسير جريان با 52/8 و 24/14 تن در هکتار در سال به عدد مشاهده اي 2/11 نزديکتر بوده و جهت برآورد ميزان فرسايش و رسوب در منطقه مورد مطالعه مناسب مي باشند.

مواد و روش ها

محدوده مورد مطالعه (حوزه آبخيز بار- اريه نيشابور) به مساحت 11388 هکتار در جنوب غربي سلسله جبال بينالود قرار گرفته است. حوزه آبخيز طاغون در شرق و حوزه آبخيز بقيع در غرب آن واقع است. اين منطقه در 82 کيلومتري شمال غربي مشهد (خط مستقيم) واقع است. مختصات شمالي ترين، جنوبي ترين، شرقي ترين و غربي ترين نقطه اين حوزه آبخيز به ترتيب "48/31  '36  o36 ، "57/0  '44  o58 – "50/37  '27  o36 ، "32/22  '44  o58 – "19/13  '30  o36 ، "32/31  '49  o58 – "42/14  '29  o36 ،"92/45  '40 o58  مي باشد.