بر گرفته از سایت دکتر خسرو شاهی

تکنیکهای مهار بیابان:

ايجاد موانع :

۱- موانع چپری :

موانع چپري از قديم الايام توسط مردم محلي در چين براي كنترل ماسه ها کاربرد داشته است. اين كارها حتي براي حفا ظت خطوط راه آهن و اراضي زراعي و كانال ها كه در مناطق مورد هجوم ماسه قرار داشته اند نيز مورد استفاده قرار گرفته است. در سالهاي اخير موانع خاك رس براي كم كردن سرعت باد براي حمل ذرات ماسه بطور وسيعي در مناطق بياباني چين بكار گرفته شده و می شود.

نكته اي كه در احداث موانع (باد شكن ها)  روي تپه هاي شني بايد در نظر داشت، فاصله آنها از يكديگر است. اگر فاصله آنها بيشتر از حد معمول باشد بوسيله وزش دانه های شن توسط باد تخريب خواهند شد وكارايي قابل قبولي نخواهند داشت. برعكس چنانچه فاصله آنها نزديكتر از حد معمول باشد مواد مورد استفاده و نيروي كار تلف خواهد شد . فاصله رديف ها بستگي به عواملي چون سرعت باد، ارتفاع باد شكن  وشيب تپه هاي شني دارد هر قدر ارتفاع  sand barrier بيشتر باشد فاصله آنها بيشتر و هر قدر شيب تپه هاي شني بيشتر باشد فاصله آنها نزديكتر و هر قدر قدرت (نيروي) باد بيشتر باشد فاصله آنها نيز نزديكتر در نظر گرفته مي شود. فاصله باد شكن ها در قسمت هاي مختلف يك تپه شني نیز متفاوت است. معمولا فاصله باد شكن ها در قسمت هاي بالاي تپه بيشتر از قسمت هاي پايين تپه در نظر گرفته مي شود

درشرايط عادي در يك شيب ملايم كمتر از 4 درجه فاصله رديف هاي sand barrier بايد 10تا 15 برابر ارتفاع آن درنظر گرفته شود . البته نيروي باد بايد مورد نظر باشد. يك رابطه نزديكي بين ارتفاع بادشكن و شيب تپه ها با فاصله چپر ها وجود دارد. در اين زمينه اعداد جدول زير بوسيله محققين چيني پيشنهاد شده است

بهترين فصل براي احداث چپرهاي مانع اواخر فصل پاييز و اوايل فصل زمستان است زيرا در اين فصل ماسه ها مرطوب است چنانچه اين موانع در تابستان يا بهار ايجاد شود پايه اين موانع بسادگي بوسيله باد تخريب خواهد شد چون شن ها در اين فصل خشك هستند واحداث (sand barrier) ها در اراضي شني خشك مشكل است.

جدول  1  دامنه فاصله رديف ها براي ساقه هاي گندم و سرشاخه درختان(Straw bareir)

فاصله رديف ها براي شيب هاي مختلف (متر)

مشخصات چپرها

10 تا 15 درجه

5 تا 10 درجه

5درجه

ارتفاع (سانتي متر)

نوع

2-1

3-2

5-3

40-20

كوتاه

4-3

7-5

10-7

80-60

بلند

- نصب باد شكن هاي كوتاه : مواد مورد نياز براي احداث باد شكن هاي كوتاه معمولا از گراس ها، بوته ها ، شاخه هاي در ختان ، ساقه هاي گندم و پايه ها يا ساقه هاي گياهان ديگر انتخاب مي شود. تكنيك هاي احداث آنها بر حسب مواد مورد استفاده به دو نوع تقسيم ميشود.

- احداث بادشكن در فارو ها : مواد مورد استفاده در اين روش معمولا سخت هستند مانند شاخه هاي قره داغ Nitraria tangutorum) )، درمنه (Artemisia ordosica)، وخارشتر (sparsifolia Alhaji). براي اينكار ابتدا شياري به عرض 15سانتيمتر وعمق 20سانتيمتر ايجاد ميشود و سپس ريشه مواد (درصورتيكه زنده باشند) ياشاخه هاي خشك درختان طوري در داخل شيارها جايگذاري ميشود كه يكديگر را به صورت كلافي بپو شانند بهتر اين است كه درجه تراكم  بادشكن ها 20 تا30 درصد در نظر گرفته شود. ارتفاع اين باد شكن هاي كوتاه در حدود 30 سانتي متر است و سرانجام شيارها (اطراف بادشكن ها در داخل شيار) با شن پر شده وكوبيده مي شود.

گاهي اوقات به منظور اجتناب از تخريب پاي باد شكن ها بوسيله باد، مقداري از ساقه هاي شكسته شده گندم را در داخل شيار در قسمت جلو (روبه باد) بادشكن ها قرار داده وسپس روي آنها را با شن مي پو شا نند

- احداث باد شكن ها ي كوتاه با استفاده از ساقه گندم          :(Straw-barrier)

اين روش در سال 1957توسط يكي از دانشمندان شوروي سابق در منطقه شاپاتو در استان نينشيا ابداع شد و در اواخر همان دهه در استان گانسو بكار گرفته شد. در این روش که از موادی مانند ساقه هاي ملايم گندم استفاده می شود نيازي به كندن گودال يا ايجاد فارو نمي باشد. براي نصب اينگونه باد شكن ها به ترتيب زير عمل مي شود

1)      ابتدا ساقه هاي دسته شده گندم را در رديف های موازی یا شطرنجی با فواصل 1 تا 2 متر پهن مي كنند. 

 2) فشار ملايمي بصورت عمودي به قسمت مياني ساقه هاي پهن شده گندم بوسيله بيل وارد ميشود بطوريكه 10 تا 15 سانتي متر در شن فرو روند (بيل نبايد نوك تيزداشته باشد)

3) براي بستن دو طرف ساقه هاي گندم، بوسيله پا مقداري شن در اطراف آنها جمع كرده وسپس بوسيله پا كوبيده مي شود. مزيت اين روش اين است كه احداث آنها خيلي سريع در شن زارها صورت مي گيرد و بطور موقت تپه هاي شني را تثبيت مي كند (تصویر 8 ).

- احداث باد شكن هاي بلند:  بلند ترين باد شكن هايي كه از ساقه هاي نرم و قابل ارتجاع گونه هايي مانند ني و Achnatherum spendens ايجاد مي شود ارتفاعي بيش از 70 تا80 سانتي متر دارند. تكنيك ايجاد اينگونه باد شكن ها بصورت زير است:

1)گودال يا شيارها هايي در طول خطوط مشخص شده در جهت عمود به باد ايجاد مي شود

2) براي گذاشتن ساقه ها در داخل شيارها قسمت هاي پايين تر بايد متراكمتر از قسمت هاي خارج شيار باشد چنين باد شكن هايي بايد متراكم باشند و فضايي بين آنها وجود نداشته باشد در غير اين صورت بوسيله باد تخريب خواهند شد.

3) باسر شاخه هاي شكسته، قسمت پايين بادشكن ها پوشانيده ميشود و سپس مقداري شن از دو طرف روي آنها جمع كرده وكوبيده مي شود.

 انتقال آب به مناطق بیابانی برای کشت و کار و احیاء زمین:

وجود منابع آب زیر زمینی و روی زمینی از جمله رودخانه زرد چین که از استان گانزو می گذرد امکان خوبی را برای استفاده از این منابع در امر کشاورزی در بیابان فراهم کرده است.  مدیریت و هوشمندی چینی ها در بکارگیری و استفاده بهینه از این منابع بویژه در مناطق بیابانی قابل توجه است.

پروژه انحراف آب زانگ پو   Zhongpu Zhuanglang River Canal : يكي از پروژه هاي بزرگ دیگری كه براي آبياري و عمران اراضي در مناطق دشتي اطراف شهر لانجو (Lanzhou) طراحي و به مورد اجرا گذاشته شده است، پروژه كانال انحراف آب از رودخانه زوهانگ لانگ است كه دو شاخه دارد و طول يكي از آنها به 83 كيلومتر مي رسد. اين طرح عظيم كه در سطح ملي و بين المللي داراي اعتبار زيادي است طولاني ترين كانال زيرزميني در آسيا به حساب مي آيد. حدود 75 كيلومتر از كانال فوق با استفاده از لوله اي به قطر 2.7 متر و در عمق 404 متري از ميان كوههاي بسيار بزرگ عبور مي نمايد. اين كانال در بعضي از مناطق كه از زير كوه خارج مي شود بوسيله كانال هاي هوايي آب را به مناطق پايين دست هدايت مي كند. اولين قسمت كاتال 107 متر از سطح زمين فاصله دارد و دومين قسمت كه طول آن 2195 متر است بوسيله 76 پايه در ارتفاع 43 متري سطح زمين قرار دارد و دبي عبوري در اين قسمت 18 متر مكعب بر ثانيه است(تصویر شماره 3 ). دبي ورودي به كانال اصلي 33 متر مكعب بر ثانيه مي باشد. سطح اراضي آبياري براي اولين كانال 300.000 مو و براي دومين كانال 500.000 مو است. محل اراضي زراعي تقريبا در فاصله 60 كيلومتري شهر لانجو(مركز استان گانسو) قرار دارد و 3 كانتي با جمعيتي حدود 220000 نفر در اين منطقه ساكن هستند. كشاورزي در اين منطقه قبلا بصورت ديم بوده است.

 

قسمتی از کانال هوایی انتقال اب از رودخانه زوهانگ لانگ به اراضی اطراف شهر لانجو 

پروژه انتقال آب از رودخانه زرد به منطقه Jingtai: یکی از پروژه های عظیم انتقال آب از رودخانه زرد که به نوعی در کنترل بیابان زایی نیز تاثیر بسزایی داشته است مربوط به منطقه Jingtai است(تصویر شماره 4 ). در بخش اول پروژه که در سال 1969 شروع شده انتقال آب از رودخانه زرد برای کشاورزی در منطقه مذکور که یک منطقه بیابانی بوده و طوفانهای شن مزاحمت هایی را برای مردم در بر داشته صورت گرفته است. ارتفاع پمپاژ آب 472 متر با دبی 10.6 متر مکعب بر ثانیه و سطح زیر کشت آبی بالغ بر 300000 مو (هر مو تقريبا 0.67 هكتار است) است. در بخش دوم پروژه که در سال  1989 شروع شده ارتفاع پمپاژ آب 602 متر با دبی 18 متر مکب بر ثانیه و سطحی معادل 200000 مو تحت کشت قرار گرفته است. با انتقال آب و رواج کشاورزی آبی در این منطقه ضمن اینکه 300000 نفر از آن بهره مند می شوند طوفانهای گرد وخاک تا 50% کاهش یافته و درآمد مردم که در گذشته نامطلوب بوده است بطور چشمگیری افزایش یافته است. بنا به اظهار کارشناسان چینی کل اراضی محدوده شهر Jingtai قبلا بیابانی همرا با طوفانهای گرد و خاک بوده که اکنون بر اثر کشت آبی این اراضی، طوفانهای مذکور بنحو چشمگیری کاهش یافته است. لازم بیادآوری است مازاد آب، از همین محل به منطقه بیابانی دیگری بنام مین چین (Minqin) در فاصله 245 کیلومتری منتقل می شود که سطحی معادل 150000 مو را آبیاری می کند.

  محل پمپاژ آب از رودخانه زرد برای انتقال به منطقه Jingtai

منبع : سایت سیل وسیلخیزی