جلوگيري از فرسايش خاك و حفظ اراضي زراعي؛ وظيفه آبخيزداري
*جلوگيري از فرسايش خاك و حفظ اراضي زراعي؛ وظيفه آبخيزداري*
فرسايش خاك در ايران بيش از 3 برابر استاندارد جهاني
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: كشاورزي و دامپروري
با توجه به اينكه وظيفه آبخيزداري جلوگيري از فرسايش خاك و حفظ اراضي زراعي كشور است بايد تا پايان سند چشم‌انداز متوسط فرسايش خاك در كشورمان از ١٦.7 تن در هكتار تك رقمي شده و به سه تا پنج تن استاندارد جهاني برسد. همچنين براي حفظ اراضي زراعي دولت مكلف شده هم‌زمان با احداث سد، عمليات آبخيزداري در بالا‌دست سدها را اجرايي كند.
به گزارش خبرنگار منابع طبيعي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، با توجه به اينكه متوسط بارندگي كشورمان سالانه ٢٥٠ ميلي‌متر است، هميشه به آبخيزداري نياز بوده و تاريخ عمليات آبخيزداري كشورمان به قرن‌ها پيش بازمي‌گردد، اما آبخيزداري به صورت آكادميك طي چهار دهه اخير و از سال ١٣٣٨ آغاز شده و عمق فعاليت‌هاي آن به دهه‌ي ٧٠ بازمي‌گردد.
تاكنون عمليات آبخيزداري در كشورمان در سطحي معادل ٢٤ و نيم ميليون هكتار و با ٩ هزار و ٥٠٠ ميليارد ريال اعتبار انجام شده است.همچنين طبق برنامه‌ي چهارم توسعه مي‌بايست فعاليت‌هاي آبخيزداري در ٢٠ درصد از حوزه‌ي آبخيز سدها و ١٠ درصد از حوزه‌ي خارج از سدها انجام مي‌شد كه به دليل كافي‌نبودن منابع مالي اين ميزان محقق نشد و طي اين دوره از برنامه در ١١٠ حوزه فعاليت آبخيزداري به منظور كنترل فرسايش خاك و كاهش ورودي رسوبات پشت سدها آبخيزداري با انجام اقدامات بيولوژيكي و مكانيكي انجام شده است.
با توجه به اينكه اگر سيلاب‌هاي روان كنترل نشود، خسارات زيان‌باري را به بار مي‌آورد، كنترل سيلاب‌ها هدف ديگر آبخيزداري است؛ ضمن اينكه آب‌خوان‌ها تغذيه مي‌شوند و باعث افزايش سطح زير كشت محصولات زراعي، باغي، توسعه‌ي فعاليت‌هاي شيلاتي و دامپروري و ايجاد اشتغال دائم و موقت و تثبيت شغل خواهد شد.
در حال حاضر عمليات آبخيزداري ١٠ طرح ملي دارد كه امسال براي اجراي اين عمليات، نزديك به دو هزار ميليارد ريال اعتبار ملي و استاني براي آن در نظر گرفته شده است درصورتيكه طبق برنامه پنجم توسعه بايد سالانه ٦/١ ميليون هكتار فعاليت آبخيزداري انجام شود كه براي رسيدن به اين تعهد با هزينه فعلي چهار هزار و ٥٠٠ تا پنج هزار ميليارد ريال اعتبار لازم است. از سوي ديگر عقب‌ماندگي برنامه چهارم توسعه نيز به برنامه پنجم منتقل شده كه البته معاون آبخيزداري سازمان جنگلها معتقد است با توجه به اينكه اين موارد در قانون تعهد شده قطعه اعتبار آن تامين مي‌شود اما امسال به عنوان سال اول برنامه اين رقم محقق نشده است.
گفتني است؛ با اجراي عمليات آبخيزداري شهرهايي كه در معرض سيل هستند هم‌چون تهران از خسارات ناشي از سيلاب‌هاي روان مصون شده‌اند و استان ياسوج نيز يكي از شهرهايي است كه در معرض آب‌هاي روان و سيلاب قرار دارد كه بدين منظور چهار حوزه‌ي آبخيز در اين استان ايجاد شده است.
كه دراين باره سعيد جاويدبخت - معاون آبخيزداري منابع طبيعي استان كهگيلويه و بويراحمد تصريح كرد: به منظور تغذيه سفره‌هاي آب زيرزميني، كنترل و كاهش خسارات ناشي از سيل، كنترل رسوب و افزايش عمر مفيد سدها، حفاظت از خاك و آب منطقه، عمليات آبخيزداري در چهار منطقه از استان انجام شده كه با اجراي اين عمليات سالانه ٣.1 ميليون تن از فرسايش رسوب در استان جلوگيري و سالانه ١١٦ ميليون متر مکعب رواناب سطحي نيز کنترل شده است.
به گفته‌ي وي، حجم پروژه‌هاي اجرايي آبخيزداري (عمليات مكانيكي) در اين استان از سال ٧٠ تا سال ٨٨ بالغ بر دو ميليارد و ١١٨ ميليون مترمكعب، حجم عمليات بيولوژيكي آن بيش از ٥٥ هكتار و حجم عمليات مديريتي آن نيز نزديك به ٢٠٩ هكتار بوده است.
جاويدبخت افزود: در اين راستا، سالانه ٣٦ ميليون متر مکعب آب داخل زمين نفوذ کرده و زمينه ايجاد تفرجگاه، اشتغال موقت و دائم، توسعه کشاورزي و افزايش توليد در واحد سطح مراتع را به همراه داشته است.
همچنين به گفته مدير كل اداره منابع طبيعي استان كهگيلويه و بويراحمد تاکنون در بيش از يك ميليون و ٤٠٩ هزار هکتار از اراضي اين استان، مطالعات توجيهي براي اجراي عمليات آبخيزداري انجام شده است. همچنين بيش از دو ميليون و ١٥٢ هزار هکتار از اراضي استان عمليات مکانيکي( ساختن بندهاي سنگي و خاکي) انجام شده و بيش از ٥٦ هزار هكتار عمليات بيولوژيکي و ٤٦٠ هکتار عمليات مديريتي انجام شده است.
گفتني است؛ عمليات بيولوژيکي با بذر پاشي، نهال کاري و ... سبب تثبيت بستر شده و عمليات مديريتي تلفيقي از روش‌هاي بيولوژيکي و مکانيکي است كه براي اجراي عمليات آبخيزداري در استان كهگيلويه از سال ٧٠ تا سال٨٩ بالغ بر ٢٦٠ ميليارد ريال هزينه شده است.
معاون آبخيزداري اداره منابع طبيعي كهگيلويه ميزان فرسايش خاك در اين استان را١٣ تا ١٥ تن در هكتار عنوان و اظهار كرد: حوزه آبخيز دمچنار با مساحت بيش از ١٠ هزار هكتار و با فرسايش ١٢.8 تن در هكتار در ٣٥ كيلومتري شهر ياسوج قرار گرفته است كه در مجموع نزديك به ١٠ هزار ميليون ريال اعتبار براي عمليات مكانيكي حوزه و بيش از ١١هزار ميليون ريال اعتبار عمليات بيولوژيكي اين حوزه‌ي آبخيز بوده است كه باعث شده آب چشمه‌ها افزايش و تخريب اراضي زراعي كاهش يابد.
معاون آبخيزداري اداره منابع طبيعي استان كهگيلويه و بويراحمد تصريح كرد: حوزه‌ي آبخيز مارگون نيز با مساحتي بيش از ٨ هزار و ٥٠٠ هكتار در ٨٥ كيلومتري غرب شهرستان ياسوج واقع شده كه عمليات اجرايي اين پروژه از سال ٨٤ آغاز شده و در سال ٩٢ به اتمام مي‌رسد.
به گفته‌ي وي، اثرات ناشي از اجراي اين پروژه كنترل رسوب در سطح هشت هزار و ٥٣٢ هكتار، اشتغال‌زايي موقت و دائم، كنترل فرسايش حوزه به ميزان ٥٠ درصد، كنترل رسوب سالانه به ميزان ٣٥ هزار تن، افزايش توليد علوفه به ميزان ٣٠ درصد و كاهش ٣٣ درصدي روان‌آب حوزه بوده است. همچنين سالانه امكان تامين آب جهت توسعه‌ي باغات گردو، سيب و بادام به ميزان ١.3 ميليون مترمكعب ايجاد كرده است.
البته گفتني است؛ وظيفه آبخيزداري توليد و استحصال آب نيست، بلكه جلوگيري از فرسايش خاك و حفظ اراضي زراعي است كه طبق قانون برنامه‌ي پنجم توسعه، دولت مكلف شده هم‌زمان با احداث سد، عمليات آبخيزداري در بالا‌دست سدها نيز به منظور افزايش عمر مفيد سدها اجرايي كند.
چراكه هم اكنون متوسط فرسايش خاك در كشورمان ١٦.7 تن در هكتار است درحاليكه اين رقم در منطقه هشت تن در هكتار و در جهان سه تا پنج تن در هكتار است كه در افق ١٤٠٤ بايد متوسط فرسايش خاك كشور ما نيز تك‌رقمي شود تنها عامل لازم براي رسيدن به نرم جهاني فرسايش خاك اختصاص منابع مالي و اعتباري است.
نویسنده وبلاگ وحید کاظمی کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری می باشد.این وبلاگ در زمینه های مهندسی منابع طبیعی- کشاورزی-سنجش از دور و سایرعلوم مرتبط مطلب خواهد نوشت .لذا از بازدیدکنندگان گرامی دعوت می شود جهت غنی تر شدن این وبلاگ با نظرات ارزنده خودما را همراهی نمایند.گرفتن مطلب از این وبلاگ باذکر منبع مجاز است. با تشکر