ماجرای پدیده ای به نام ال‌نینو و لانینو

 

ماهیگیران چند سال پیش در سواحل پرو شاهد تغییراتی در جریان آب‌های این منطقه شدند. نخستین ماه سال میلادی بود که ناگهان متوجه جریان آب گرم جنوبی شدند، جریانی که دمای آب سرد این منطقه را تعدیل می‌کرد. این آب‌های سرد، سرشار از مواد غذایی برای موجودات آبزی بود و محیط مناسبی برای آنان فراهم می‌کرد، اما وجود آب گرم به‌صورت غیرطبیعی، داشت اوضاع را به هم می‌ریخت. آب‌های گرم، یکی دو سال در منطقه باقی ماند و باران‌های فراوان استوایی را باعث شدند. حال دیگر این پدیده هر چند سال یک‌بار تکرار می‌شود و چون گرم شدن آب‌های اقیانوس آرام جنوبی، اغلب همزمان با میلاد مسیح(ع) و در ابتدای سال میلادی اتفاق می‌افتد، ماهیگیران منطقه آن را ال‌نینو نامیدند. ال‌نینو در زبان اسپانیولی به معنی پسر کوچک است و ماهیگیران هنگامی که عکس این پدیده رخ دهد، یعنی آب‌های سرد جایگزین، نام دیگری را زمزمه می‌کنند: "لانینو یا دختر کوچک." در پدیده لانینو که بعد از ال‌نینو اتفاق می‌افتد، آب‌های اقیانوس آرام جنوبی، به‌شدت سرد می‌شوند.

 

ال‌نینو چيست؟

ال‌نینو زمانی در ایالتی رخ می‌دهد که درجه حرارت مرکزی در اقیانوس آرام بالاتر از حد معمول باشد؛ این افزایش دما می‌تواند به‌طور متوسط حداقل ۰,۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از حد نرمال برای پنج دوره سه ماهه متوالی رخ دهد. ال‌نینو یکی از چرخه‌های مشهور آب و هوایی جهان است که هر دو تا هفت سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر سیاره زمین می‌شود از جمله این ناهنجاری‌ها می‌توان به سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی، قحطی و اپیدمی اشاره کرد. ال‌نینیو به‌طور ساده عبارت است از یک رخداد اقلیمی کلان که بر اثر رها شدن انرژی انباشته در بزرگ‌ترین حوزه اقیانوسی جهان یعنی جنوب اقیانوس آرام رخ می‌دهد.

ال‌نینو یک پدیده دورپیوندیست یعنی جایی که آب اقیانوس گرم می‌شود و تأثیر برای سایر نقاط جهان آن هم به شرطی که سایر شاخص‌های همراهی‌کننده با ال‌نینو هماهنگ شود. تأثیر ال‌نینو به‌صورت غیرمستقیم برای کل کشور است. معمولاً همیشه آب‌های غرب اقیانوس آرام گرم و آب‌های شرق این اقیانوس سرد است در وضعیت عادی باد از جهت شرق اقیانوس آرام به طرف غرب می‌وزد و بر اثر همین، وزش باد سطح آب اقیانوس آرام جنوبی در بخش غربی بالا می‌آید. به‌طوری که سطح آب اقیانوس در سواحل اندونزی حدود ۱۲۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح آب در سواحل اکوادور است. با توجه به جریان آب گرم و در نتیجه گرمای هوا، منطقه غربی اقیانوس آرام پرباران و بر عکس آن، نواحی شرقی این اقیانوس خشک و کم‌باران است. پدیده ال‌نینو با اندازه‌گیری دمای سطح آب اقیانو س مشخص می‌شود در فرایند وقوع این پدیده، بادهای بسامان، حجم زیادی از آب‌های گرم سواحل اندونزی را به سمت سواحلی شرقی (آمریکای شمالی) جاری می‌کند. بررسی شاخص دورپیوند ال‌نینو و لانینا نشان می‌دهد که سرمای شدید زمستان ۱۳۸۶ با لانینا همراه بوده است که طی آن دمای هوای تهران برای حدود ۱۰ روز همواره زیر صفر بود و کمینه دما نیز طی یک ماه زیر صفر باقی ماند و کمترین آن به منفی ۱۱ درجه سانتی‌گراد رسید. طی این ۱۲ درجه زیر صفر ثبت شد، ۲۰، ۲۱ و ۳۱ دوره کمترین دما در اردبیل، همدان، شهرکرد، مشهد، فرودگاه امام، بیرجند و رشت به ترتیب به ۳۲ و حتی در اهواز به صفر رسید. همچنین سرمای سال ۱۳۸۶ با بارش برف در سطح کشور همراه بود و در خراسان رضوی و جنوبی درختان انار ۵۰ ساله را خشکاند. شایان توجه است که کمینه مطلق دمای تهران طی ۶۵ سال گذشته در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۴۷ به میزان منفی ۱۵ درجه ثبت شده است. از دوره‌های بسیار سرد دیگر می‌توان به زمستان سال‌های ۱۳۴۱، ۱۳۴۷، ۱۳۶۱، ۱۳۵۱ و ۱۳۷۶ اشاره کرد که چهار مورد آنها با لانینا و دو مورد خنثی بوده‌اند. داده‌های آماری هواشناسی در حد فاصل سال‌های ۱۹۷۳ تا ۲۰۱۲ میلادی ثابت کرد که وقوع ال‌نینیو (ال‌نینو) منجر به افزایش میزان بارندگی در ایران از سمت جنوب به شمال شده است. جالب اینجاست همان‌طور که ال‌نینیو با جریانات گرم اقیانوسی در ارتباط است، لانینو بالعکس با جریانات سردتر اقیانوسی گره خورده است. اما در کل هر دو اینها چه ال‌نینیو و چه لانینو جزئی از چرخه مهم موسوم به انسو هستند. نتایج پژوهشگران در خاورمیانه نیز ارتباط پدیده انسو را با ناهنجاری‌های بارش بر روی منطقه نشان می‌دهد، به‌طوری که سال‌های ال‌نینوی قوی با افزایش بارش زمستانی همراه بوده، همین پژوهش، نیز ارتباط پدیده انسو را با ناهنجاری‌های بارش روی منطقه نشان می‌دهد، به‌طوری که سال‌های ال‌نینوی قوی با افزایش بارش زمستانی همراه بوده در عین حال جدیدترین خشکسالی ایران و جنوب غرب آسیا (خشکسالی ٢٠٠١ - ۱۹۹۸) با یکی از طولانی‌ترین و قوی‌ترین لانیناهای نیم‌قرن اخیر مرتبط دانسته شده و در واقع فاز سرد انسو علت اصلی خشکسالی اخیر معرفی شده است.

 

تأثیر ال‌نینیو و لانینیو در ایران

به‌صورت کلی ال‌نینو با تقویت بارش‌ها و لانینو با کاهش بارش ایران همبستگی دارد. البته موارد استثنایی نیز هست که رابطه عکس وجود دارد. در مجموع ال‌نینو با ترسالی و لانینو با خشکسالی ایران همراه است، اما این مقایسه نشان‌دهنده این است که ال‌نینوی ضعیف با کم‌بارشی ایران همراه است، اما ال‌نینوی متوسط و قوی با تقویت بارش ایران همراه است. لانینا بجز موارد استثنا که جای بررسی بیشتر دارند چه ضعیف چه قوی چه متوسط با کم‌بارشی ایران همراه است./